علائم هشدار سکته قلبی را بشناسید + راهکارهای پیشگیری

سکته قلبی یکی از مهم‌ترین و خطرناک‌ترین بیماری‌های مربوط به قلب و عروق است که سالانه جان میلیون‌ها نفر را در کشورهای گوناگون می‌گیرد. این عارضه زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به بخشی از عضله قلب قطع شود یا به‌شدت کاهش یابد. علت این اتفاق معمولاً انسداد یکی از سرخرگ‌های تغذیه‌کننده قلب به‌وسیله لخته خون یا تجمع چربی در دیواره رگ‌هاست. هنگامی‌که خون و اکسیژن به بافت قلب نمی‌رسد، سلول‌های عضلانی قلب آسیب می‌بینند و اگر درمان فوری آغاز نشود، بخش‌هایی از قلب به‌صورت دائمی از کار می‌افتند.

بر اساس گزارش‌های منتشرشده توسط سازمان جهانی بهداشت، سکته قلبی از سه عامل اصلی مرگ‌ومیر جهانی است. نکته مهم اینجاست که بیشتر موارد سکته قلبی قابل پیشگیری‌اند. آگاهی از دلایل بروز، علائم آغازین و اقدامات اولیه می‌تواند جان بسیاری از افراد را حفظ کند.

عوامل گوناگونی چون تغذیه نامناسب، مصرف غذاهای چرب و آماده، کم‌تحرکی، چاقی، فشار خون بالا، دیابت و استعمال دخانیات نقش پررنگی در بروز این بیماری دارند. از سوی دیگر، افزایش سن، سابقه خانوادگی بیماری قلبی و استرس‌های مزمن نیز بر احتمال وقوع آن می‌افزایند.

پزشکان تاکید دارند که هر نوع درد یا فشار مداوم در قفسه سینه، به‌ویژه اگر همراه با تنگی نفس یا تعریق باشد، باید به‌عنوان هشدار جدی تلقی شود. مراجعه سریع به مراکز درمانی و دریافت خدمات اورژانسی بهترین اقدام در این شرایط است.

شناخت علمی و عمومی سکته قلبی نه‌تنها برای بیماران و افراد در معرض خطر بلکه برای عموم جامعه ضروری است. همه باید بدانند که مراقبت از قلب، مهم‌ترین گام برای حفظ سلامت و شادابی زندگی است. هدف این مقاله آن است که خواننده را با علائم، عوامل خطر و اقدام‌های حیاتی هنگام بروز سکته قلبی آشنا سازد و راه‌های پیشگیری را بر اساس توصیه‌های پزشکان متخصص مرور کند.

سکته قلبی چیست؟

سکته قلبی یا انفارکتوس میوکارد یکی از جدی‌ترین بیماری‌های قلبی است که در اثر انسداد جریان خون در یکی از سرخرگ‌های تغذیه‌کننده قلب رخ می‌دهد. زمانی که خون‌رسانی به بخشی از عضله قلب متوقف می‌شود، سلول‌های آن بخش دچار کمبود اکسیژن شده و طی مدت کوتاهی آسیب غیرقابل بازگشت می‌بینند. این فرایند، اگر به سرعت درمان نشود، می‌تواند به نارسایی قلبی یا مرگ ناگهانی منجر شود.

عامل اصلی بیشتر سکته‌های قلبی، تصلب شرایین یا همان تجمع پلاک‌های چربی در دیواره عروق کرونر است. این پلاک‌ها طی سال‌ها در اثر عواملی مانند تغذیه ناسالم، مصرف دخانیات، چربی و کلسترول بالا، دیابت و استرس شکل می‌گیرند. با گذشت زمان، یکی از این پلاک‌ها ممکن است پاره شود و لخته خونی تشکیل دهد که مسیر جریان خون را در رگ می‌بندد.

از نظر علائم بالینی، سکته قلبی معمولاً با درد یا فشار شدید در ناحیه وسط یا سمت چپ قفسه سینه آغاز می‌شود. این درد ممکن است به بازوها، گردن، فک یا پشت انتشار یابد و اغلب با تعریق، تهوع، تنگی نفس، سرگیجه یا اضطراب شدید همراه است. در برخی افراد، به‌ویژه زنان و بیماران دیابتی، علائم ممکن است خفیف‌تر یا نامعمول باشد و به‌صورت خستگی یا درد معده ظاهر شود.

برای تشخیص دقیق، پزشک به نوار قلب (ECG) و آزمایش خون توجه می‌کند تا تغییرات الکتریکی و افزایش آنزیم‌های قلبی را ارزیابی کند. درمان فوری معمولاً شامل داروهای ضدلخته، بازکننده عروق یا جراحی باز کردن رگ (آنژیوپلاستی) است.

در نهایت، سکته قلبی یک هشدار بزرگ برای بازنگری در سبک زندگی است. ترک سیگار، کاهش مصرف نمک و چربی، فعالیت بدنی منظم و کنترل فشار و قند خون، مهم‌ترین عواملی هستند که می‌توانند احتمال بروز مجدد سکته را کاهش دهند و سلامت قلب را در درازمدت حفظ کنند.

علائم سکته قلبی

همانطور که قبلا در سایت مجله چی اشاره کرده ایم، علائم سکته قلبی می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند و شدت آن‌ها بستگی به میزان انسداد رگ‌های قلب دارد. مهم‌ترین نشانه و نخستین هشدار، درد یا احساس سنگینی در قفسه سینه است. این درد معمولاً در مرکز سینه احساس می‌شود و ممکن است به شانه، بازوی چپ، گردن، فک یا پشت گسترش یابد.

برخی بیماران، به‌ویژه زنان و سالمندان، به‌جای درد شدید، احساس خستگی، تهوع یا تنگی نفس را گزارش می‌کنند. در مواردی نیز ممکن است سکته قلبی بدون هیچ نشانه آشکار رخ دهد که به آن «سکته خاموش» گفته می‌شود و معمولاً در بیماران مبتلا به دیابت دیده می‌شود.

از دیگر علائم می‌توان به تعریق سرد، رنگ‌پریدگی، احساس اضطراب و بی‌قراری، سرگیجه، حالت تهوع و گاهی از دست دادن هوشیاری اشاره کرد. بعضی افراد این حالت را با سوءهاضمه یا دل‌درد اشتباه می‌گیرند و به همین دلیل اقدام درمانی را به تأخیر می‌اندازند؛ در حالی که تأخیر در درمان سکته قلبی می‌تواند آسیب‌های غیرقابل بازگشت به عضله قلب وارد کند.

پزشکان تأکید دارند که هرگاه درد سینه بیش از پنج دقیقه ادامه پیدا کند یا با ضعف و تنگی نفس همراه شود، باید سریعاً با اورژانس تماس گرفت. سکته قلبی برخلاف دردهای عادی سینه، معمولاً با استراحت کاهش نمی‌یابد و شدت آن ثابت یا افزایشی است.

شناخت این علائم به‌ویژه برای خانواده‌هایی که فرد مبتلا به بیماری قلبی دارند، اهمیت بسیار دارد. آموزش عمومی در این زمینه باعث می‌شود در لحظه بحرانی بتوان اقدام درست را انجام داد و جان فرد نجات یابد. سکته قلبی نباید با نگرانی و ترس، بلکه با آگاهی و سرعت عمل مواجه شود.

عوامل خطر و راه‌های پیشگیری

سکته قلبی نتیجه مستقیم سبک زندگی نادرست و بی‌توجهی به سلامت عمومی است. مهم‌ترین عوامل خطر شامل چربی خون بالا، فشار خون زیاد، دیابت، چاقی، مصرف دخانیات و تغذیه ناسالم هستند. زندگی در شرایط پر استرس، بی‌خوابی و کم‌تحرکی نیز می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.

تغییر الگوی تغذیه نخستین اقدام پیشگیرانه است. مصرف سبزیجات تازه، میوه‌جات، غلات سبوس‌دار و روغن‌های گیاهی سالم مانند روغن زیتون و کنجد، به کاهش چربی خون کمک می‌کند. در مقابل باید از خوردن غذاهای سرخ‌کردنی، پرنمک، شیرینی‌های صنعتی و گوشت‌های فراوری‌شده پرهیز شود.

ورزش منظم دومین ستون پیشگیری محسوب می‌شود. پیاده‌روی روزانه حدود نیم ساعت یا هر فعالیتی که باعث افزایش ضربان و گردش خون شود، عملکرد قلب را تقویت می‌کند. حتی حرکات ساده خانگی یا بالا رفتن از پله‌ها در طول روز تأثیر مثبت دارد.

ترک سیگار سومین گام مهم است. تحقیقات نشان داده‌اند که خطر سکته قلبی پس از توقف مصرف دخانیات در کمتر از یک سال به‌طور چشمگیر کاهش می‌یابد. همچنین کنترل قند و فشار خون از طریق آزمایش‌های دوره‌ای، مراجعه منظم به پزشک و مصرف داروهای تجویز شده، نقش اساسی در حفظ سلامت قلب دارد.

عوامل ژنتیکی نیز تأثیرگذارند اما با رعایت شیوه زندگی سالم می‌توان اثر آن‌ها را کم کرد. آرامش ذهنی، خواب کافی و مراقبت از روحیه از جمله مواردی است که کمتر به آن توجه می‌شود اما در سلامت قلب بسیار مهم است. قلب تنها یک عضله نیست، بلکه مرکز حیات و احساس ماست؛ نگهداری از آن یعنی نگهداری از زندگی.

اقدامات فوری هنگام سکته قلبی

در صورت مشاهده علائم سکته قلبی، نخستین و حیاتی‌ترین اقدام تماس فوری با اورژانس است. هر دقیقه در این شرایط ارزش حیاتی دارد، زیرا تأخیر می‌تواند باعث از بین رفتن بخش بیشتری از عضله قلب شود. فرد باید در وضعیت نشسته یا نیمه‌نشسته قرار گیرد تا نفس کشیدن آسان‌تر شود و لباس‌های تنگ از دور گردن و سینه باز شوند.

اگر بیمار هوشیار است و پزشک قبلاً دارویی نظیر قرص گشادکننده عروق برای او تجویز کرده، می‌تواند با رعایت دستور مصرف، از آن استفاده کند. در صورتی که پزشک اجازه داده باشد، استفاده از قرص آسپرین معمولی می‌تواند به کاهش تشکیل لخته خون کمک کند.

نباید بیمار را مجبور به حرکت کرد یا خودسرانه داروهای جدید داد. در این زمان باید آرامش محیط حفظ شود و اطرافیان با خونسردی، نبض و تنفس بیمار را کنترل کنند. اگر تنفس یا ضربان قلب قطع شد، عملیات احیای قلبی–ریوی باید بلافاصله آغاز گردد. آموزش عمومی این تکنیک در مدارس و مراکز کاری می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در نجات زندگی‌ها داشته باشد.

در صورت حضور در مکان‌های عمومی مانند مترو یا محل کار، باید بلافاصله درخواست کمک کرد و از دستگاه شوک قلبی (در صورت وجود) طبق راهنمای روی دستگاه استفاده کرد. مأموران اورژانس معمولاً این تجهیزات را در اختیار دارند و هر ثانیه تأخیر خطرناک است.

پس از رسیدن نیروهای امدادی، فرد باید به بیمارستان منتقل شود تا از طریق اقدامات تخصصی مانند باز کردن رگ مسدود به وسیله دارو یا جراحی، جریان خون به قلب بازگردد. دانستن این مراحل ساده اما حیاتی، می‌تواند تفاوت میان زندگی و مرگ باشد.

راه‌های پیگیری و مراقبت پس از سکته قلبی

پس از عبور از مرحله بحران، دوره‌ی پیگیری و مراقبت بسیار اهمیت دارد. بیماران باید تحت نظر پزشک متخصص قلب باشند تا درمان دارویی، تغییر سبک زندگی و برنامه‌ی توان‌بخشی قلبی به‌صورت منظم پیگیری شود. داروهای تجویز‌شده معمولاً برای کنترل فشار خون، کاهش چربی و جلوگیری از لخته‌شدن مجدد خون هستند و نباید بدون مشورت پزشک قطع یا تغییر یابند.

برنامه توان‌بخشی قلبی شامل فعالیت‌های سبک و پیوسته‌ای است که به تقویت عضله قلب کمک می‌کند. پیاده‌روی آرام، تمرینات کششی و تغذیه سالم از اصلی‌ترین بخش‌های این برنامه‌ند. همچنین، ترک کامل دخانیات، کنترل استرس و حفظ وزن مناسب از الزامات درمانی محسوب می‌شود.

مراجعه منظم به پزشک (حداقل هر سه ماه یک‌بار در سال نخست) برای بررسی فشار، ضربان، میزان کلسترول و وضعیت رگ‌ها ضروری است. بیماران باید از هرگونه فعالیت سنگین یا عصبانیت شدید پرهیز کنند تا قلب تحت فشار قرار نگیرد.

از نظر روحی، حمایت خانواده و دوستان نقش مهمی دارد. بسیاری از بیماران پس از سکته احساس اضطراب یا افسردگی پیدا می‌کنند که ممکن است مانع ادامه درمان شود. گفت‌و‌گو با مشاور یا روان‌درمانگر و حفظ امید می‌تواند روند بهبود را سرعت بخشد.

فراموش نکنیم که سکته قلبی پایان زندگی نیست؛ آغاز یک مرحله جدید مراقبت و توجه است. با پیروی دقیق از دستورات پزشکی و تغییر سبک زندگی، می‌توان از بروز دوباره سکته جلوگیری کرد و زندگی سالم و طبیعی را ادامه داد.

سکته قلبی بیماری‌ای است که با آگاهی و رفتاری مسئولانه می‌توان تا حد زیادی از آن پیشگیری کرد. بیشتر موارد این بیماری نتیجه بی‌توجهی به تغذیه، فشار عصبی، سیگار، چربی خون بالا و بی‌تحرکی است. شناخت علائم اولیه و واکنش سریع نسبت به نشانه‌ها، مهم‌ترین عامل نجات جان بیماران است.

هر انسان باید سلامت قلب خود را جدی بگیرد؛ زیرا این عضو حیاتی مرکز تمام فعالیت‌های بدن و سرچشمه‌ی زندگی است. انجام آزمایش‌های دوره‌ای، پیروی از توصیه‌های پزشک، ترک دخانیات و حفظ وزن مناسب از اقدام‌های ضروری هستند. خانواده‌ها نیز باید آموزش ببینند تا در لحظه بحران بتوانند کمک مؤثر ارائه دهند.

باید دانست که سکته قلبی ناگهانی نیست؛ اغلب نتیجه سال‌ها انباشت چربی و فشارهای جسمی و روانی است. بنابراین مراقبت روزانه و پایدار، بهترین راه پیشگیری محسوب می‌شود. جامعه آگاه، یعنی جامعه‌ای که در آن افراد علائم بیماری را می‌شناسند و در برابر سلامت خود مسئولیت‌پذیرند.

این نوشته جنبه آموزشی دارد و برای افزایش آگاهی عمومی تهیه شده است؛ در صورت مشاهده هرگونه درد یا تنگی نفس غیرعادی، باید به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه شود. سلامت قلب، سلامت زندگی است. با آگاهی، نظم و مراقبت می‌توان از سکته قلبی پیشگیری کرد و زندگی را با نبضی آرام و سالم ادامه داد.